Als Poetin neonazi’s wil bestrijden, kan hij beter in eigen land en bij Europese vrienden beginnen

Jan van Benthem  1 april 2022, 11:44  aangepast 3 april 2022 07:29

E-mail uit Rusland: eindredacteur Vyacheslav Polovinko van de Kremlin-kritische krant Novaya Gazeta laat weten dat de redactie niet blijft stilzitten, ook al is de krant tijdelijk gesloten wegens bedreigingen door de overheid. ‘Vandaag zou de 3333e editie uitkomen – en dat op mijn 33e verjaardag’, schrijft hij. ‘Maar als eindredacteur van de onuitgegeven editie zal ik je vertellen wat erin had moeten staan.’ Dan de verrassing: een van de twee hoofdartikelen gaat over hetzelfde onderwerp als deze analyse: waar kan Poetin het beste beginnen als hij wil ‘denazificeren’? 

De Novaya Gazeta kijkt daarbij vooral naar Poetins vrienden in Europa: extreemrechtse nationalistische partijen en organisaties die in meerdere gevallen door het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken als neonazistisch zijn bestempeld. Zoals de NDP (Nationaldemokratische Partei Deutschland), met zijn ‘Beschuttingszones’ en ‘zelfbeschermingseenheden van burgers’ tegen de ‘geïmporteerde criminaliteit’ en de ‘vergaande capitulatie van de rechtsstaat’. Deze extreemrechtse Duitse partij en een zeventigtal Europese en Amerikaanse verwanten kwamen in Sint Petersburg bijeen voor het ‘Wereld Nationaal-Conservatief Forum’. Daar werden ze aangemoedigd in hun kruistocht om eigen volk, land, cultuur en ‘traditionele waarden’ te verdedigen. 

Maar Poetin zelf en ook de Kremlinmedia richten hun pijlen op het ‘nazistische regime in Kyiv’, zoals Poetin anderhalve week geleden de Oekraïense regering in een lange tirade opnieuw noemde. Het hele Oekraïense leger wordt door Moskou gelijkgesteld met het Azov-regiment – dat inderdaad zijn oorsprong vond in de neonazistische Azov-beweging, maar daarvan is losgemaakt en inmiddels al ruim zeven jaar onderdeel is van de Nationale Garde van Oekraïne.

Wat Poetin en de zijnen zijn vergeten, is dat er vooral leden van ultranationalistische en witte-suprematiegroepen aan de kant van de pro-Russische rebellen in Oekraïne vechten, via de Russian Imperial Movement. Die wil herstel van het Russische tsarenrijk, inclusief alle grondgebied dat ooit in handen was van Rusland of de Sovjet-Unie. Dat tsarenrijk is niet helemaal het idee dat Poetin nastreeft, maar de rest komt aardig overeen. 

Handig is ook dat de RIM een eigen paramilitaire tak heeft, het Imperiale Legioen, dat eigen militaire trainingen verzorgt in de Partizankampen bij Sint Petersburg. De nadruk ligt daarbij op gevechten op lastig terrein of in de stad. Volgens zowel Russische onderzoeksorganisatie zoals het Sova-centrum in Moskou, het Counter Extremism Project, als het ICCT in Den Haag, is dit een gevaarlijke en leidinggevende groepering die internationale banden heeft met wit-extremistische en ultranationalistische organisaties. In 2020 heeft het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de RIM als eerste witte-suprematiebeweging de status van een ‘wereldwijde terroristische organisatie’ gegeven.

Een van de vrijwilligers van het Imperial Legion,van de RIM op een Partizan-trainingsbasis bij Sint Petersburg.  – beeld Afp /Olga Maltseva

Hoe concreet dat terroristische element is, buiten de Russische grenzen, bleek eind 2016 en begin 2017 in Zweden. Daar pleegden aanhangers van de Noordelijke Verzetsbeweging, die een Partizantraining in Rusland hadden gevolgd, bomaanslagen bij een vluchtelingencentrum en bij een links discussiecafé. Een derde poging, bij een tijdelijk opvangcentrum voor migranten, mislukte. Na zijn vervroegde vrijlating werd een van de daders, Viktor Melin, door de RIM geïnterviewd over zijn ervaringen na zijn daad van verzet, zo is te lezen op de site van de beweging. De RIM heeft ook banden met de Unite the Right-beweging in de VS, onder meer met de organisator van de beruchte extreemrechtse mars bij Charlotteville, Matthew Heimbach. Wat dichter bij huis hebben leden van de Duitse NDP en de minstens even extreme Der III. Weg (De Derde Weg) Partizantrainingen gevolgd. Door deze activiteiten werd de RIM een ‘lopende band’ van vrijwilligers die aan de kant van pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne gingen vechten, stelde Kacper Rekawek van het Counter Extremism Project tegen het magazine VICE.

Via politieke banden staat de Russian Imperial Movement ondanks alle kritiek op Poetin toch dicht bij het Kremlin. De RIM werkte samen met de partij Rodina (Moederland), die later is opgegaan in Rechtvaardig Rusland. De leider van Rodina was de extreemnationalistische Dmitry Rogozin, van 2011 tot 2018 vicepremier van Rusland en nu directeur van Roscosmos, de Russische tegenhanger van de NASA. 

Het Kremlin weet dit allemaal. Maar voor Poetin en de zijnen vormden de extreemnationalistische en racistische bewegingen een handig middel om onrust over de Europese grenzen te zaaien. Nu verkeren diezelfde bewegingen in een dilemma door de Russische aanval op Europa, via Oekraïne. Maar wat hen met het Kremlin blijft verbinden, is wat ook de RIM in het beginselprogramma heeft staan: ‘Democratie is de grote leugen van onze tijd.’ Daaraan moet volgens de beweging een einde worden gemaakt, zowel in Oekraïne als elders. ◀

Militieleden van de ‘Volksrepubliek Donetsk’ staan bij een achtergelaten Oekraïense tank. Russische nationalisten vochten via extreem-nationalistische organisaties aan de kant van de pro-Russische rebellen. – beeld epa / Russisch ministerie van Defensie.