Deze week zette het Europese Parlement Hongarije op de strafbank. Orbán wordt verweten de rechtsstaat en Europese waarden te ondermijnen, het land riskeert het stemrecht te verliezen. De zaak is geëscaleerd mede door nalatigheid van Brussel als waakhond van de democratie in Europa. Maar dat maakt de kritiek op Hongarije niet minder terecht. De vraag is: levert die wat op?
Door NAUSICAA MARBE
13 sep. 2018 in COLUMNS Telegraaf.
In conservatieve EU-sceptische kringen geldt Orbán als voorbeeldige leider: de sterke man consolideert een nationalistische staat, beschermt zijn cultuur door moslimmigratie te weren en buigt niet voor Brussel. Dat hij daarbij liberale waarden aan z’n laars lapt en xenofobie uitdraagt, nemen zijn bewonderaars voor lief: zo’n aanpak zou nodig zijn om de westerse beschaving te redden.
Maar aan de regeringsstijl van Orbán kleeft weinig westerse beschaving. Het is de totalitaire stijl van de oosterse potentaat die alle macht en rijkdom naar zijn eigen clan toetrekt. Orbáns regering heeft de grondwet aangepast om het Constitutionele Hof de politieke kleur van de regerende meerderheid te geven. Dit nadat het Hof vaak negatief oordeelde over wetsvoorstellen van zijn partij. Orbáns regering frustreert het functioneren van de pers en maatschappelijke instituten. Ook faciliteert de regering corruptie op grote schaal: met de president bevriende oligarchen, alsmede familieleden krijgen miljardenopdrachten, grotendeels afkomstig uit EU-fondsen.
Selectief
Mij verbaast het hoe makkelijk Orbáns bewonderaars in het Westen over zulke misstanden heenstappen, terwijl ze al bij een schim van machtsmisbruik of corruptie in Brussel of bij de eigen regering op de achterste benen staan om een exit of kabinetsval te eisen. Deze selectieve boosheid kent geen logica. Of het moet de aanname zijn dat wie zijn land voor moslims afsluit, daarbinnen de democratie eigenhandig om zeep mag helpen. Abusievelijk noemt Orbán zijn land een democratie, zij het een ’illiberale.’ Zonder liberalisme is er geen vrijheid en zonder vrijheid geen democratie. Orbáns rooftotalitarisme beschadigt Hongarije. Terecht dat Brussel nu eindelijk in beweging komt.
De vraag rijst echter of Brussel consistent is in deze veroordeling en de wil heeft om jonge lidstaten te beschermen voor totalitaire regimes. Wat met Hongarije gebeurt, is symboolpolitiek. Ten eerste is Hongarije niet het enige EU-lid met grootschalige corruptie en machtsmisbruik. Roemenië kan zijn buurland overtreffen, Bulgarije ook. In Roemenië demonstreren miljoenen doorlopend tegen corrupte criminelen die aan de macht zijn en die wetten maken die hen moeten beschermen voor vervolging. Toen ik vorig jaar tussen de demonstranten in Boekarest stond, vroegen ze waar Timmermans bleef. ’Hij was hier, sprak beloftes uit in dure woorden en daar bleef het bij.’
Drama
Dat somt het Oost-Europese drama op: jarenlang ondernam de EU niet de nodige actie om de ongekende corruptie en machtsmisbruik te beteugelen. Zo ondermijnt de EU haar gezag en geloofwaardigheid. Meer willekeur in de EU: grof geweld tegen vreedzame demonstranten in Catalonië werd in Brussel goedgepraat. Daar sloeg de EU een pleefiguur mee: opkomen voor westerse waarden bleek ineens niet meer zo belangrijk als een regio zich wilde afscheiden van een lidstaat. Weinig verheffend is ook de onmacht van Brussel om corruptie in eigen gelederen te beteugelen: een funest voorbeeld voor alle lidstaten. Bij zoveel willekeur rijst de vraag of Orbáns terechte wens om regie over de migratie naar zijn land te houden, wellicht de reden is om Hongarije te vervolgen voor zaken waarmee andere landen wegkomen.
Dit verzwakt de morele autoriteit van Brussel. Tragisch, want die is nodig om totalitarisme te weren. Maar die autoriteit kan niet enkel gebaseerd worden op verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog. Net zoals het beleid van Orbán niet verklaard kan worden als deel van een historische vrijheidsstrijd. Bij Een Vandaag zag ik voormalig staatssecretaris Gabor Hongarije excuseren, want het land had lang voor vrijheid gestreden, het zou allergisch zijn voor ’een buitenlandse macht’. De interviewster wees Gabor er helaas niet op dat de EU geen buitenlandse macht is. Hongarije koos er zelf voor om EU-lid te worden en ondertekende alle verplichtingen, kreeg miljarden aan hulpgeld. Dan ben je allergisch voor je eigen toetreding tot de EU.
Generalisaties
Historische bespiegelingen zijn interessant, maar nu telt de toets van de democratie. Heroïsme uit het verleden kan niet verbloemen wat vandaag misgaat. Evengoed zou je kunnen zeggen dat de Hongaarse vrijheidsdrang het land allergisch maakt voor nieuw totalitarisme – het klopt niet, zulke generalisaties zijn onzin. Lidstaten die ooit communistisch waren, kunnen niet op een hoop van ’andersdenkenden’ binnen de EU worden gegooid. Het vrijheidsbesef was er na de val van de Muur enorm, de onwennigheid met democratie ook. De migrantencrisis van 2015 zette de verhoudingen op scherp. De polarisatie is groot. Liberale, westers georiënteerde burgers hebben idealen die haaks staan op die van mensen die gewend zijn aan communistische en feodale machtsstructuren. Het is voor Brussel makkelijk om liberale geestverwanten te omhelzen en de rest te verwaarlozen. Maar dat zal niets veranderen aan de democratische erosie. Tragisch, de EU weet zich geen raad met haar grootste bedreiging: de opkomst van lidstaten die in vrijheid kiezen illiberaal te zijn. De paniek groeit, alle strafprocedures ten spijt.
Quo Vadis 