Kerstoverweging.

Kerstoverweging, door Jan Knegt.

In de het NRC van 12-december stond een artikel van Mohammed Bezakour. Het ging over de wijk Molenbeek in Brussel, de broedplaats voor terroristen in spe. Bezakour wou met eigen ogen zien en met eigen oren horen wat er aan de hand was in Molenwijk en kwam na veertien dagen in de banlieue van Brussel tot de conclusie dat de waarheid meerdere gezichten heeft. In Molenwijk staan de gehele dag alleen Arabische nieuwszenders op grootbeeldschermen in cafe’ s en theehuizen met nieuws uit de oorlogsgebieden. Het is alleen ander nieuws dan wat Europa krijgt te zien, in Molenwijk zien ze het menselijk leed wat de bombardementen aanrichten en wordt het westen als de agressor afgeschilderd. Een lastig wespennest waarin hij zijn slotconclusie trekt; ” Zolang er woede en verdriet heersen, zullen onze hersenen de ijzersterke drogredenen en onontkoombare dwaalwegen scheppen en huisvesten. Ronselaars, ronkende jihadlectuur, haatpredikende imams, kalasjnikovs, bomvesten, het zijn beslist lelijke dingen die beslist bestreden moeten worden. Maar lelijke dingen worden gebaard door een lelijke wereld.”

Het glas is dus half leeg voor Mohammed Bezakour want lelijke kinderen maken weer een lelijke wereld en deze vicieuze cirkel ontaardt in een donkere spiraal die de wereld verandert in krochten vol verdriet en haat. We moeten ons juist vasthouden aan de niet lelijke kinderen die eveneens worden geboren en die de wereld hoop geven. Degene die zich ontfermen over mensen die aan de zelfkant leven van de maatschappij, die zich het lot aantrekken van mensen die door oorlog, honger, rampspoed of armoede worden geteisterd.
Kerst is een feest waarin we de geboorte van een mens herdenken die in een lelijke wereld werd geboren maar de wereld hoop gaf. Ten tijde van de geboorte van deze mens was het midden oosten (wat een verrassing) eveneens een plek vol oorlog en onderdrukking. Het was bezet door het nietsontziende Romeinse rijk die het “verovering-stokje” hadden overgenomen van de Grieken. De bevolking in Israel keek uit naar een Messias, de verlosser waar de profeet Jesaja zo uitgebreid had over geprofeteerd. De wonderbare raadsman, de goddelijke held, de vredesvorst… alle einden der aarde zouden zijn heil aanschouwen en uiteindelijk zouden alle volkeren deze koning vereren.

Het Joodse volk had een grote zucht naar vrijheid en autonomie maar er was onderling ook verdeeldheid. Het was voor velen ook moeilijk te verteren dat het rondtrekkende circus van een wonderen verrichtende rabbi met een eigenzinnige visie op het Joodse geloof de belofte van Jesaja was. Moest dat de beloofde koning worden? Toen Pilatus aan hem vroeg of hij ook werkelijk de koning der Joden was beaamde Jezus dat volgens Johannes. “Koning ben ik, maar mijn rijk is niet van hier.”.. aangezien de Romeinen geen Pieter Baan centrum kenden werd het lot bezegeld op het kruis. De afkorting INRI boven ons kruisbeeld herinnert ons aan zijn koningschap. Maar ook deze afloop was al door Jesaja voorspeld.

Jesaja was een profeet uit de verhalen van het oude testament, en profeten doemen altijd op in een tijd waarin het volk zich afkeert van hun God of komen met religieuze peptalk als er veel ellende is. Jesaja was iemand die veel over de beloofde Messias sprak. De Messias was ooit een belofte van God zelf. Men geloofde in een verhaal waarin de mens samen met God in een paradijselijke omgeving leefde. Door het eigen toedoen werd de mens uit dit paradijs verbannen en de lelijke wereld ingestuurd. Of eigenlijk gewoon de wereld in.. want we kunnen samen er ook best iets moois van maken. Maar dat laatste zat er eigenlijk nooit in, dat zal ook wel de reden dat we uit dat paradijs zijn geschopt.
Omdat we als mens toch een creatie (er wordt zelfs gezegd gelijkenis) van de Schepper zelf zijn had Hij medelijden met ons. En eigenlijk was het ook niet fair dat we allemaal moesten meeliften met deze “erfzonde”, dus Hij beloofde van meet af aan in het scheppingsverhaal al dat hij iemand zou sturen om de mens uit die lelijke wereld te bevrijden. Waarom dat zo lang moest duren… daar hebben we ons niet mee te bemoeien maar 2000 jaar geleden was het zover.

“Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis” zingen we nog steeds. En wrang genoeg in dezelfde taal waarin ook het vonnis van de kruisdood destijds werd uitgesproken. – Glorie aan God / bij God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die van goede wil zijn. Eigenlijk zou er alleen maar vrede kunnen zijn als iedereen van goede wil is want een enkele raddraaier die het staakt het vuren aan zijn laars lapt steekt het lont van een kruitvat meteen weer aan. Maar de bezongen vrede is slechts voor de mensen van goede wil, het zal dus om iets anders gaan dan een wapenstilstand. Het gaat om de innerlijke vrede, de vrede in ons hart. Een beetje als de rust die je voelt als je op vakantie bent en veertien geen krant leest of nieuws ziet. Het vredige gevoel als je gewoon lekker je rollade weg schranst in goed gezelschap zonder erbij na te denken hoe dit dier in no time werd vetgemest zonder dat het ooit daglicht heeft gezien.
Nu is het ook niet de bedoeling dat vrede een synoniem is voor de kop in het zand steken, hoewel de huidige politiek dat blijkbaar wel steeds vaker denkt. Wie werkelijk vrede in zijn hart wil moet de waarheid aan kunnen en sterker zijn dan het lelijkheid van deze wereld. Mensenrechtenactivist en aartsbisschop Desmond Tutu speelde een belangrijke rol in de Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningscommissie. Hij sprak grote woorden: “Als je vrede wil, praat dan met je vijanden en niet met vrienden, en vergeef misdaden, niet omdat de ander het verdient maar omdat je het zelf verdient om vrede in je hart te hebben, want pas als je vergeeft kun je een nieuw begin maken..” Pas dan kunnen we een lelijke wereld veranderen. En is die ‘pax hominibus bonae voluntatis’ dus niet voor iedereen maar voor de mensen met een echte goede wil.

Vroeger opende de tridentijnse kerstnachtmis met het introitus ‘Dominus dixit ad me’ waarin een tekst uit psalm 2 werd gezongen: Quare fremuerunt gentes: et populi meditati sunt inania? – Waarom razen de heidenen zo tegen mij en beramen de mensen ijdele dingen?- De lelijke wereld was er altijd al.
Inmiddels is het vervangen door het milder klinkende en zoetgevooisde ‘stille nacht’. Iets minder realistisch dan aloude introïtus maar wat hoopvoller. Want hoop is het ankerpunt waar we ons aan vast houden. Hoop is een lichtpunt in de duisternis. Zoals de ster van Bethlehem – het ankerpunt voor hoop – komt elk jaar weer voorbij . Dat is maar goed ook, het herinnert ons er telkens weer aan dat wie vrede wil er zelf voor aan het werk moet. Daar hebben we natuurlijk niet altijd zin in maar de jaarlijkse herhaling is de kracht van de boodschap.
“Zalig kerstfeest!” is niet alleen een vredeswens maar eveneens een uitdaging. En niemand heeft gezegd dat kerstmis eenvoudig is.